W piątek 31 stycznia 2020r. w Zespole Szkół Ponadpodstawowych nr 1 w Krotoszynie odbyło się kolejne, już dziewiętnaste spotkanie z cyklu "Wiara, nauka, sens. Kultura europejska wobec spraw ostatecznych". Gościem dra Jacka Kępy była dr hab. Krystyna Stebnicka, która w interesujący sposób przedstawiła zebranym zagadnienie "Jezusa historycznego”.
„Wiara, nauka sens. Kultura europejska wobec spraw ostatecznych”
Spotkanie XIX
„Jezus historyczny”
Dr hab. Krystyna Stebnicka
Uniwersytet Warszawski
Osoba Jezusa z Nazaretu od stuleci interesuje nie tylko teologów, lecz także naukowców. Posługując się wypracowanymi przez siebie metodami, próbują stworzyć zbliżony do rzeczywistości historycznej obraz Jezusa, podlegający krytycznej ocenie i weryfikacji.
W czasach Jezusa z Nazaretu Palestyna jako kraina geograficzna znajdowała się w sferze wpływów cesarstwa rzymskiego, którego władza zastąpiła wcześniejsze rządy władców hellenistycznych: Ptolemeuszy i Seleucydów. Uzależnienie od Rzymu wyrażało się w sposób najbardziej widoczny przez obecność wojska, którego głównym zadaniem było pilnowanie porządku. Peryferyjne położenie Palestyny sprawiało, że stacjonowały w niej niewielkie oddziały, które mogły być w każdej chwili wzmocnione wojskami z Syrii lub Egiptu, a na zarządców wyznaczano raczej mniej znaczących urzędników, wśród nich Poncjusza Piłata, reprezentującego Rzym w latach działalności Jezusa. Na jego niskie miejsce wśród przedstawicieli rzymskiej elity wskazuje także długi okres jego rządów. W prowincjach bogatych zarządcy zmieniali się co dwa, trzy lata. Odkrycie inskrypcji w Cezarei jest archeologicznym dowodem poświadczającym historyczność postaci Piłata i jego rządy w Palestynie.
Jezus urodził się w Galilei, dzieciństwo i młodość spędził w Nazarecie. Miał czterech braci: Jakuba, Józefa, Judę i Szymona, oraz siostry, mówi o tym Ewangelia Marka i Mateusza. Nauczał we wsiach i miasteczkach Galilei, był na pewno raz w Jerozolimie. Jego nauki były kierowane wyłącznie do Żydów: „Jestem posłany tylko do owiec, które poginęły z domu Izraela”. Twierdzenie, że swą naukę kierował także do pogan, to efekt późniejszych uzupełnień, które miały nadawać sens rozwojowi chrześcijaństwa. Do pogan skierował się dopiero święty Paweł, który sprawił, że chrześcijaństwo rozprzestrzeniło się na znaczne obszary cesarstwa.
Działalność Jezusa trwała około 3 lat. Osią nauczania było rychłe nadejście Królestwa Bożego – taka koncepcja pojawia się w hellenistycznej literaturze żydowskiej, na przykład w Psalmach Salomona czy Pieśni Szabatowej z Qumran. Potrzeba zmiany, oczekiwanie boskiej interwencji, która zmieni bieg dziejów i zniesie wszelką niesprawiedliwość, wiara w zmartwychwstanie i życie wieczne były częstymi składnikami żydowskiej literatury eschatologicznej okresu grecko-rzymskiego. Jezus nauczał, że Królestwo nadejdzie wkrótce, przygotowywał swoich słuchaczy do tego wydarzenia. Głosił, że Łaska Boga obejmie nawet tych Żydów, którzy pozostawali poza Przymierzem, oraz grzeszników, co w myśli żydowskiej było rzeczą niezwykłą. Nie wiemy, jakie miejsce w nauczaniu Żydów zajmowali poganie, może było oczywiste, że w momencie objawienia Boga wyznawcy innych religii się nawrócą i także zostaną zbawieni. Gdyby uznać historyczność słów Jezusa o zburzeniu Świątyni, byłby to symboliczny akt, przygotowujący nadejście Królestwa Bożego i wybudowanie nowej Świątyni.
Być może nauczanie Jezusa stanowiło zagrożenie dla przykazań Tory oraz dla Świątyni, czyli centralnych punktów żydowskiej religii i żydowskiej tożsamości. Jezus został wydany Poncjuszowi Piłatowi jako buntownik, rzymski proces Jezusa miał charakter polityczny i Jezus został skazany na śmierć przez ukrzyżowanie – zwykłą karę przeznaczoną dla tych, którzy podważają władzę Rzymu. Gdyby w przypadku Jezusa chodziło tylko o spór religijny, Rzymianie by nie ingerowali, jak pokazuje sprawa Pawła, który w roku 51 (jedna z niewielu pewnych dat), przebywając w Koryncie, został oskarżony przed rzymskim namiestnikiem. Namiestnik skargę Żydów oddalił. Rzymianie zawsze bezwzględnie tłumili wystąpienia, które prowadziły do niepokojów społecznych i mogły zagrażać ich władzy. O takich przypadkach informuje żydowski historyk Józef Flawiusz, który wspomina samarytańskiego pseudo-Mesjasza, prowadzącego ludzi na górę Gerizim i zapewniającego, że wskaże miejsce, gdzie Mojżesz zakopał liturgiczne naczynia, niejakiego Teudasa, który głosił, że potrafi rozdzielić wody i nakłonił rzesze ludzi, by poszły za nim nad Jordan, pewnego egipskiego Żyda, który poprowadził ludzi na Górę Oliwną, twierdząc, że na jego rozkaz rozpadną się mury Jerozolimy, oraz bezimiennego „zwodziciela”, obiecującego ludziom uwolnienie od nieszczęść, jeśli udadzą się z nim na pustynię. Wszyscy zostali potraktowani przez Rzymian jako buntownicy i zgładzeni.
Po śmierci Jezusa wspólnota rozrastała się szybko, jej członkowie uczestniczyli w świątynnych ofiarach i modlitwach, a także gromadzili się na zewnętrznym dziedzińcu Świątyni, aby posłuchać uczniów Jezusa. Czyny i słowa stanowiły ważną część ustnego przekazu i w jakiejś formie trafiły później do Ewangelii, Wtedy zapewne opracowano koncepcję Jezusa jako Syna Bożego, ale jeszcze niepostrzeganego jako Boga. Najwcześniejsza Ewangelia Marka nie podaje żadnych szczegółów na temat Jego dzieciństwa. Dopiero Mateusz, aby uprawdopodobnić zapowiedzi o nadejściu Mesjasza, dodaje Jezusowi genealogię rodu Dawida. Najpóźniej powstała Ewangelia św. Jana znacznie różni się od pozostałych, wpływ na zawarte w niej treści miała sytuacja w Efezie, gdzie ścierały się różne poglądy i stanowiska. Nie jest do końca pewne, czy Jan Ewangelista jest tożsamy z Janem, uczniem Jezusa. Postanowienia, dotyczące Boskości Jezusa z Nazaretu, zostały przyjęte dopiero w roku 325 n.e. w czasie soboru w Nicei, uznawanym za pierwszy powszechny sobór zachodniego chrześcijaństwa. Postanowienia te podejmowano w obecności cesarza Konstantyna, który samą obecnością wywierał wielki wpływ na podejmowane decyzje. Chrześcijaństwo stało się w jego oczach religią, która od tej pory miała stać się fundamentem jedności cesarstwa rzymskiego.
W roku 66 n.e., ponad trzydzieści lat po ukrzyżowaniu Jezusa z Nazaretu, wybuchło wielkie powstanie żydowskie przeciw Rzymowi, zakończone klęską Żydów i zburzeniem Świątyni. Miejsce, gdzie znajdowała się Jerozolima, zostało zaorane. Wybudowano na nim miasto całkowicie rzymskie ze świątynią Jowisza, a Żydom zakazano do niego wstępu. Gdy na początku IV w. n.e. chrześcijaństwo stało się w cesarstwie rzymskim religią równouprawnioną z innymi, matka cesarza Konstantyna Wielkiego kazała wznieść kościół nad miejscem ukrzyżowania Jezusa. Naukowcy są zgodni, że miejsce Ukrzyżowania zostało wskazane dość dokładnie. Ustalono je po nakazanym przez cesarza zerwaniu warstwy z czasów miasta rzymskiego. Wybudowany wówczas kościół to dzisiejsza Bazylika Grobu Pańskiego. Na podstawie zachowanych dokumentów można mówić o rosnącej popularności pielgrzymowania do Jerozolimy. Zwyczaj ten jeszcze w czasach rzymskich przyczynił się do powstania wyspecjalizowanego przemysłu pielgrzymkowego, choć w świetle refleksji naukowej Jezus z Nazaretu rysuje się nie jako Bóg, który stał się człowiekiem, lecz jako człowiek obdarzony wyjątkową osobowością.
Jacek Kępa
